Op 9 april 2021 heeft de Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2021:524 (Van Doorn q.q. / R. Bontrup Holding)) geoordeeld dat, ondanks dat de wet een mogelijkheid tot rangwijziging voor pandrechten niet biedt, een dergelijke rangwijziging van pandrechten past in het stelsel van de wet. De Hoge Raad geeft dan ook aan dat rangwijziging ook ten aanzien van het recht van pand mogelijk is, en dat het bepaalde voor hypotheekrechten zich ten aanzien hiervan voor analoge toepassing leent.

Het is, gezien het bovenstaande, dan ook mogelijk te bepalen dat een recht van pand ten aanzien van een of meer pandrechten op hetzelfde goed een hogere rang heeft dan volgens het tijdstip van zijn vestiging toekomt. De gebruikelijke rechtsregel is immers: “wie het eerst komt, het eerst maalt” (de zogenaamde prioriteitsregel).

Wel dient uit de akte betreffende rangwijziging (of uit een of meer afzonderlijke akten die in samenhang daarmee moeten worden gelezen) te blijken dat de gerechtigden tot de pandrechten die door de rangwijziging in rang worden verlaagd daarin toestemmen. Een dergelijke toestemming door die pandhouders, die in rang dus opschuiven, dient te voldoen aan hetzelfde vormvereiste als geldt voor de vestiging van het desbetreffende pandrecht.

Een dergelijke rangwijziging van een pandrecht kan plaatsvinden ter gelegenheid van de vestiging van een nieuw pandrecht, waarbij in de akte ook meteen de rangwijziging is opgenomen, of bij separate akte.

De rangwijziging kan alleen worden tegengeworpen aan anderen van wie de rechtspositie ten aanzien van het goed door die rangwijziging wordt geraakt, zoals bijvoorbeeld andere pandhouders waarvan de rang niet wordt verlaagd door de rangwijziging en andere beperkt gerechtigden en beslagleggers, indien zij met de rangwijziging instemmen. Die instemming kan op ieder moment vormvrij plaatsvinden.

Voor stille pandrechten geldt dat indien op dezelfde dag twee of meer pandrechten op hetzelfde goed worden gevestigd, in beginsel twee of meer afzonderlijke pandrechten met gelijke rang op dat goed ontstaan, behoudens als ten aanzien van ieder daarvan een ander tijdstip van vestiging kan worden vastgesteld. In dat laatste geval geldt bovengenoemde prioriteitsregel.

Kort en goed: de Hoge Raad merkt op dat pand- en hypotheekrechten soortgelijke zekerheidsrechten zijn en er in de financieringspraktijk grote behoefte bestaat aan de mogelijkheid tot rangwijziging van pandrechten. Het in de wet bepaalde ten aanzien van hypotheekrechten leent zich voor analoge toepassing en dat is door bovengenoemde uitspraak dan ook het uitgangspunt.